Bizi Takip Edin:
Yaylık malzeme yapımında kullanılan çelik kalitesidir. Yaylık malzemelerde istenilen başlıca özelik belirli bir yük veya kuvvete maruz kalındığında çeliğin elastik olarak form değiştirmesi etken yükün veya kuvvetin kaldırılması ile eski haline gelebilmesidir.
Yaylık malzeme yapında kullanılan çeliğin yaylana bilme özeliği dikkat edilmesi gereken en önemli husustur. Çelik malzemenin yaylanma özelliği elastik şekil değişimi esnasında enerji depo edebilmesine bağlıdır. Bu şekil değiştirme esnasında mekanik enerjiyi potansiyel enerjiye dönüştürür eski formuna geçerken potansiyel enerjiyi tekrar mekanik enerjiye dönüştürür, dönüşen bu enerji miktarına malzemenin yaylanma sınırı denir.
Akma sınırı gerilimde bir artış olmaksızın uzamada belirli bir artışın olduğu noktadır ve çelik malzemenin akma sınırı kimyasal bileşimi, ısıl işlem ve soğuk şekillendirme ile büyük oranda değişebilir.
Çelik malzemelerde, yük değişimlerinin neden olduğu çatlak oluşması olayına, yorulma denir. Yaylık malzemelerin kırılmalarının nedeni %90 oranla yorulmadır. Bu sebepten dolayı yaylık malzeme yapında kullanılan çelik kalitesinin yaylana bilme yeteneği kadar yorulma süreside önemlidir. Bu süre yorulma deneyi ile belirlenir, yorulma deneylerinin çalışma gerilimlerini tam belirlenmesi pratikte çok zordur.
Yorulma sınırı yüklenmelerde malzemenin yorularak koptuğu en az gerilme olup, bu gerilmelerin altındaki yüklenmelerde malzeme güvenli olarak çalışır.
Yorulma çatlaması, genellikle bir cüruf inkluzyonu (kalıntısı) veya aşırı keskin pervaz yarı çapı gibi, malzeme içindeki gerilim artırıcılardan oluşur.
Şeklinde tariflendirilebilir.
Yaylık malzemelerin üretimi esnasında
Benzeri olaylar malzemenin kırılmasını artıran sebepler olarak belirtile bilir.
Benzeri işlemler kırılma etkilerini azaltıcı işlemler olarak söylene bilir.
Çelik malzemeye şekil verme işlemi oda sıcaklığında gerçekleşirse, yüksek oranda eğilme gerilimleri meydana gelir buda üretilen parçanın esnekliğini düşürür. Şekil verilmiş parçaların düşük sıcaklıkta tavlanması önemlidir.
Yay çeliklerinin çarpma etkisini azaltıcı olarak, titreşim elemanı olarak, kuvvetle kitlenen parçalar için emniyet elemanı olarak, hareketli parçalarda yaylanma ve kumanda düzeni için kullanılırlar.
Eritme işlemi sırasında yay çeliğine ilave edilen elementler çeliğin çekme dayanımını, sertliğini ve tokluğunu değiştirir.
Silisyum: Çeliğin süneklik ve tokluğunu düşürmeksizin çekme dayanımını artır. Bu element çeliğin sıcak işlemesini kolaylaştırır ve tufalenmeyi önlerken, ısıl işlem sırasında yüzey karbonsuzlaşması eğilimini artırır. Dolayısıyla ısıl işlem, kontrollü atmosfer koşullarında yapılmalıdır.
Mangan: Yay çeliklerine mangan ilavesi, ingot dökümü kolaylaştırır, mangan içermeyen yay çeliklerinde dış yüzeyde, kısa bir mesafede sertleşme görülmesine rağmen, merkez yumuşak kalır. Bu element, çeliğin haddelenmesini, dövülmesini ve çekilmesini kolaylaştırırken aynı zamanda hızlı ve derinlemesine sertleşme sürecini hızlandırmaktadır. Bu derinlemesine sertleşme sürecini hızlandırmaktadır. Bu derinlemesine sertleşme özelliğinin yol açabileceği çatlakları önleyebilmek için su verme işlemi yağda yapılmalıdır.
Krom: Bu elementin ilavesi ile çekme dayanımı, sertlik ve tokluk artarken, karbon ihtiyacının azalması sağlanır, çeliğin asit ve alkalilere karşı direnci artar. Krom, manganda olduğu gibi sertlik derinliğini artırırken, sertleşme sıcaklığını yükseltir. Paslanmaz çeliklerde ise korozyonun önlenmesine yardımcı olur.
Vanadyum: Bu elementin ilave edilmesi ile çeliğin çekme dayanımı, tokluğu ve darbeye karşı mukavemeti artar. Aynı zamanda yüksek sıcaklıklarda tane büyüklüğünün kontrol edilmesini sağlar. Bu özelliklerle de yüksek sıcaklıklarda çalışan yaylarda kullanılır.
Molibden: Krom gibi sertliği artırır ve su verilme işleminin yapılmasını gerektirir. Molibden çeliğin tokluğunu artırırken, yüksek sıcaklıklarda işlenme özelliği sağlar.
Bor: Çeliğe çok az miktarda %0,0005-0,003 ilavesiyle sertleşebilme özelliği artarken, sünekliği düşmez. Yüksek zorlamalar altında çalışan yaylarda borlu çelikler kullanılmaktadır.
Tugsten: Çeliğin yüksek sıcaklıklarda dayanımını artırmaktadır.
Nikel: Nikel, sertleştirme sıcaklığını düşürür ve çeliğin su yerine yağda sertleşmesi eğilimini artırır. Sertleşebilme özelliğine katkısı az olmasına rağmen, aşınma ve tokluğu artırır. Nikel, krom ile birlikte paslanmaz yay çeliklerinde kullanılır.
Fosfor ve Kükürt: Yay çeliklerinde metal olmayan fosfor ve kükürtün en aza düşürülmesi kalitesini artırmaktadır. Genellikle kaliteli yay çeliklerinde %0,035 (max) olan fosforun %0,025’e hatta %0,020’den aşağıya düşürülmesi, %0,040(max) olan kükürttün ise %0,025’in altına, hatta uç uygulamalarda %0,010’dan aşağı düşürülmesi istenir.